Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου 2010
" Η πάλη των λέξεων"
Posted on Φεβρουαρίου 25, 2010 by ΣΠΙΘΑΣ
Η κερδοσκοπία της αγοράς, η κερδοφορία των επιχειρήσεων, τα μη κερδοσκοπικά πανεπιστήμια και άλλοι συναφείς λεκτικά όροι του τρέχοντος πολιτικού λεξιλογίου συσκοτίζουν την έννοια του κέρδους ως υλικού αποτελέσματος μιας δραστηριότητας ή μιας συναλλαγής, συσχετίζοντάς το επιλεκτικά και κατά περίπτωση με την ηθική, το δίκαιο ή την οικονομία και αποδίδοντάς του άλλοτε θετική και άλλοτε αρνητική αξία...
..Επιβεβαιώνοντας τη βασική θέση του Κοσμά Ψυχοπαίδη ότι η «πολιτική ασκείται και μέσα στις έννοιες», αφού «όποιος κατασκευάζει ή χρησιμοποιεί μια έννοια, τις περισσότερες φορές δεν θέλει μόνο να δηλώσει το περιεχόμενό της, αλλά παράλληλα να δείξει την εγκυρότητα μιας ερμηνείας, να πείσει ή να πάρει με το μέρος του αυτούς στους οποίους απευθύνεται κάθε φορά.
Υπό το πρίσμα αυτό ιδωμένες, οι έννοιες δεν είναι αθώες, αλλά φορτισμένες με συμφέροντα, ως προς τα οποία και ενέχονται όσοι τις κατασκευάζουν ή τις χρησιμοποιούν» (Κ. Ψυχοπαίδη, Πολιτική μέσα στις έννοιες, εκδ. Νήσος, 1997, σ. 13).
....Η γλώσσα και το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί για να περιγράψει γεγονότα και εξελίξεις «κατασκευάζουν» μια πολιτική πραγματικότητα, την οποία τελικά βιώνουμε ως «την» πολιτική πραγματικότητα. Ακόμα και πολύ οικεία σε μας γεγονότα αποκτούν διαφορετικά νοήματα μέσα από διαφορετικές περιγραφές, άρα και ερμηνείες τους.
Γιʼ αυτό και δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει μια «αντικειμενική» πολιτική πραγματικότητα, άρα και μια «έγκυρη» και καθολικά αποδεκτή περιγραφή της, και ευτυχώς γιʼ αυτό, αφού μια τέτοια εκδοχή θα καταργούσε κάθε έννοια πολιτικής.
Η αμφισημία, η αντίφαση, η επίκληση και τα γλωσσικά συναφή φαινόμενα, τα οποία αναφέρονται ή αντανακλούν υλικές συνθήκες και συμφέροντα, είναι συστατικά στοιχεία της πολιτικής έκφρασης και δράσης. Η πολιτική, επομένως, ασκείται και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις. Ιδίως στην εποχή μας....
Γιʼ αυτό και δεν μπορεί ποτέ να υπάρξει μια «αντικειμενική» πολιτική πραγματικότητα, άρα και μια «έγκυρη» και καθολικά αποδεκτή περιγραφή της, και ευτυχώς γιʼ αυτό, αφού μια τέτοια εκδοχή θα καταργούσε κάθε έννοια πολιτικής.
Η αμφισημία, η αντίφαση, η επίκληση και τα γλωσσικά συναφή φαινόμενα, τα οποία αναφέρονται ή αντανακλούν υλικές συνθήκες και συμφέροντα, είναι συστατικά στοιχεία της πολιτικής έκφρασης και δράσης. Η πολιτική, επομένως, ασκείται και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις. Ιδίως στην εποχή μας....
...Βασικό στοιχείο των πολιτικών χειρισμών είναι η δημιουργία νοημάτων και η διαμόρφωση της λεγόμενης «κοινής γνώμης».
...Με στόχο την αποδοχή κάποιων πολιτικών ως «αυτονόητων» και την απόρριψη κάποιων άλλων ως «εξωπραγματικών», άρα και την ενεργοποίηση της υποστήριξης ή την αποθάρρυνση της αποδοκιμασίας τους...
...Με στόχο την αποδοχή κάποιων πολιτικών ως «αυτονόητων» και την απόρριψη κάποιων άλλων ως «εξωπραγματικών», άρα και την ενεργοποίηση της υποστήριξης ή την αποθάρρυνση της αποδοκιμασίας τους...
...Το κατάλληλο λεξιλόγιο και η ανάλογη χρήση της γλώσσας διαστρέφουν τις σημασίες, συσκοτίζουν τις αξίες και κυρίως συγκαλύπτουν τις προθέσεις και τα συμφέροντα...
...Κάθε φράση, επομένως, είναι πολιτικά αμφίσημη. Τι σημαίνει, ας πούμε, δημόσιο χρέος ή οικονομική κρίση ή μισθολογική ανισότητα στον λόγο του υπουργού οικονομικών, του διοικητή της τράπεζας, του προέδρου του εργατικού συνδικάτου και του τηλεπαρουσιαστή;
...Κάθε φράση, επομένως, είναι πολιτικά αμφίσημη. Τι σημαίνει, ας πούμε, δημόσιο χρέος ή οικονομική κρίση ή μισθολογική ανισότητα στον λόγο του υπουργού οικονομικών, του διοικητή της τράπεζας, του προέδρου του εργατικού συνδικάτου και του τηλεπαρουσιαστή;
Στο πεδίο διαμόρφωσης της «κοινής γνώμης», για τις ανάγκες της οποίας κατασκευάζονται διαφορετικές «πραγματικότητες», διαπλέκονται οι πολιτικές ηγεσίες με τα εκδοτικά και ραδιοτηλεοπτικά συγκροτήματα και αναδεικνύεται πολλές φορές κυρίαρχος ο ρόλος των συγκροτημάτων αυτών στους πολιτικούς χειρισμούς.
Αυτές τις μέρες προκειμένου να νομιμοποιηθούν πολιτικά και να γίνουν αποδεκτές κοινωνικά οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης για την οικονομία, βιώνουμε την κατασκευή μιας «πραγματικότητας»...
..Η πολιτική ασκείται και μέσα στις έννοιες και με τις έννοιες και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις, που τις εκφράζουν. Άρα δεν αρκεί μόνο να έχουμε απόψεις και προτάσεις, πρέπει να έχουμε και τρόπους αποτελεσματικής συμπλοκής τους στην καθημερινή πάλη των λέξεων.
Αυτές τις μέρες προκειμένου να νομιμοποιηθούν πολιτικά και να γίνουν αποδεκτές κοινωνικά οι πολιτικές επιλογές της κυβέρνησης για την οικονομία, βιώνουμε την κατασκευή μιας «πραγματικότητας»...
..Η πολιτική ασκείται και μέσα στις έννοιες και με τις έννοιες και μέσα στις λέξεις και με τις λέξεις, που τις εκφράζουν. Άρα δεν αρκεί μόνο να έχουμε απόψεις και προτάσεις, πρέπει να έχουμε και τρόπους αποτελεσματικής συμπλοκής τους στην καθημερινή πάλη των λέξεων.
* Ο Δ. Χασάπης διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
